Η Οθωμανική Πρέβεζα στις 20-10-1912 είναι πλέον περικυκλωμένη από Ελληνικά στρατεύματα που ήρθαν από τη Φιλιππιάδα.
Προηγήθηκε μιά μάχη με την Τουρκική φρουρά στη Νικόπολη, η οποία και τράπηκε σε φυγή.
Ο Τούρκος Ταγματάρχης Διοικητής της δύναμης Πρέβεζας Mehmet Asaf, δεν πανικοβάλλεται και όπως
γράφουν τα ιστορικά αρχεία «επιμένει να αμυνθεί μέχρις ενός.
Μόνον κατόπιν επιμόνων πιέσεων που εδέχθη εις την σύσκεψιν που εγένετο εις τό παραλιακόν Τουρκικόν Λιμεναρχείον, αλλάζει γνώμιν και αποφασίζει την ειρηνικήν παράδοσιν της πόλεως».
Στη σύσκεψη αυτή παραβρέθηκαν πέραν του Mehmet Asaf, οι Πρόξενοι της Αγγλίας (K.Κονεμένος),
της Ρωσίας (Δημήτριος Σκέφερης), και της Αυστρίας Gules Meischner), ο Δήμαρχος Χαλήλ Χουλοσί Εφένδης, Προύχοντες, κλπ.
Το πρωτόκολλο παράδοσης de Jure της Πρέβεζας στον Ελληνικό Στρατό υπογράφεται ώρα 03.00 τη νύχτα της 20ής προς 21 η Οκτωβρίου 1912 στη Νικόπολη, μεταξύ Παναγιώτη Σπηλιάδη, του εκπροσώπου του Mehmet Asaf διερμηνέα Σελιαλεντίν, και των Προξένων της Ρωσίας Δημήτριου Σκέφερη, της Αγγλίας Καλ. Κονεμένου, και της Αυστρίας Gules Meischner.
O Τούρκος διερμηνέας κάνει δώρο το ασημένιο μελανοδοχείο υπογραφής στον Παναγιώτη Σπηλιάδη.
Την επόμενη ημέρα 21 η Οκτωβρίου 1912 το μεσημέρι ο συνταγματάρχης Παναγιώτης Σπηλιάδης εισέρχεται έφιππος στην σημαιοστολισμένη πόλη της Πρέβεζας.
Οι Έλληνες ζητωκραυγάζουν και οι Τούρκοι στρατιώτες παρατάσσονται στην παραλία με τα όπλα στο έδαφος, ενώ βάσει της Συμφωνίας παράδοσης οι Τούρκοι Αξιωματικοί φέρουν τα ξίφη τους.
Ο Δήμαρχος και η Αστυνομία προσωρινά παραμένουν ως έχουν.
Ο Ελληνικός Στρατός με τα πρώτα στρατιωτικά οχήματα εισέρχεται στό Φρούριο του Αγίου Ανδρέα Πρέβεζας. Φωτογράφος του Ελληνικού Στρατού ο Ηρακλής Κοντός αλλά και οι ανταποκριτές Romaides & Zeitz όπως και ο Στέφανος Βλαστός (Etienne Labrache) λαμβάνουν τις πρώτες φωτογραφίες.
Η Τουρκική Φρουρά Πρέβεζας ήταν 810 στρατιώτες και οι οποίοι παραδόθηκαν στο 111/15 Ελληνικό τάγμα πεζικού, με αποτέλεσμα η πόλη να περάσει στα χέρια των Ελλήνων.
Σε λίγες μέρες οι Τούρκοι στρατιώτες προωθήθηκαν με πλοία στην Πάτρα, από εκεί στον Πειραιά και μετά
Τουρκία, βάσει της Συμφωνίας παράδοσης de jure.
Υπάρχει η πληροφορία από Τουρκικές πηγές ότι ο Ταγματάρχης Mehmet Asaf, μόλις έφτασε στην Τουρκία, δικάσθηκε για εσχάτη προδοσία και εκτελέσθηκε δια απαγχονισμού.
Πολύ λίγοι Τούρκοι και Τουρκάλες παρέμειναν στην Πρέβεζα, είτε για λόγους τακτοποίησης των περιουσιακών στοιχείων είτε επειδή είχαν παντρευτεί Χριστιανούς, παρέμειναν όμως ορισμένοι Αλβανοί που δεν εμπεριέχονταν στην Συμφωνία.
Ως συνέπεια της ανταλλαγής πληθυσμών του 1923 αποχώρησαν από την Πρέβεζα περίπου 750 Τούρκοι πολίτες ενώ παρέμειναν οι Αλβανοί πολίτες, οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκαν στην αστική τάξη καθώς και 250 Εβραίοι.
Στην περίοδο 1913-1940, στoν πληθυσμό της Πρέβεζας περιλαμβάνονταν ακόμα Μουσουλμάνοι.
Σύμφωνα με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Πρέβεζας της 26 η Μαίου 1926, ο αριθμός τω Τούρκων που αντηλλάγησαν ανέρχεται σε 750 άτομα, σύμφωνα με κατάλογο της Νομαρχίας Πρέβεζας.
Το Διοικητήριο του Οθωμανού Διοικητή Πρέβεζας είναι τα σημερινά δικαστήρια, ενώ η οικία του ήταν στο κτίριο της οδού Σπηλιάδου 10, μετέπειτα Νομαρχία Πρεβέζης.
O Οθωμανός Δήμαρχος Πρέβεζας Χαλήλ Χουλοσί Εφένδης, παραμένει στη θέση του μέχρι το έτος 1913, οπότε και διορίζεται ο Παναγιώτης Καρυτσινός.
Το Δημαρχείο Πρέβεζας το έτος 1912 στεγαζόταν στο κτίριο όπου αργότερα αναγέρθηκε το 1 ο Δημοτικό Σχολείο.
Αργότερα, το Δημαρχείο Πρέβεζας μεταφέρθηκε στο κτίριο Τσώκου, παραδοσιακό κτίριο της οδού Εθνικής Αντιστάσεως 1 (σήμερα βιβλιοπωλείο Αυδίκου).
Στο σημερινό Δημαρχείο Πρέβεζας επί της παραλίας κτίσθηκε το έτος 1977, εκεί όπου υπήρχε το τότε Οθωμανικό Λιμεναρχείο.
Μια μαρμάρινη επιγραφή, στην πρόσοψη του σημερινού Δημαρχείου διορθωθείσα κατόπιν παρεμβάσεως του Λάζαρου Συνέσιου, γράφει: «Εδώ τα μεσάνυχτα της 21 ης Οκτωβρίου 1912, οι Τούρκοι συμφώνησαν την παράδοσιν της Πρεβέζης εις τον Ελληνικόν Στρατόν» εννοώντας την προηγηθείσα σύσκεψη Mehmet Asaf και των τριών Προξένων.
Στα Φλάμπουρα Πρέβεζας, το λιθόκτιστο διώροφο κτίριο του Εμίν Αγά είναι σήμερα διατηρητέο κτίριο και κατοικείται από ιδιώτες.
Βιβλιογραφία: Παναγιώτης Σπηλιάδης: «Εκθεσις περί καταλήψεως της Πρεβέζης , πρός το ΓΕΣ», 1912. Λάζαρος Συνέσιος: «Παράθυρο στην Ιστορία μας», Ιωάννης Ρέντζος: «Ημερολόγιον Πρέβεζας», Δ. Σκέφερης: «Έκθεσις Παραδόσεως της Πρεβέζης», Πρέβεζα 1912.
Βιβλιογραφία: Γενικόν Επιτελείον Στρατού: «Ο ελληνικός στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913». Τόμοι Α'-Γ'.
Χαράλαμπος Γκούβας: «Η ιστορία του Νομού Πρέβεζας» Εκδοση 2009.
(*) Ο Δρ. Χαράλαμπος Γκούβας ειναι Ορθοπεδικός χειρουργός, συγγραφέας, και
διευθυντής του Μουσείου Τεχνών και Επιστημών Ηπείρου
